ΗΡΩΕΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΗΡΩΕΣ

Ως ήρωας και ηρωίδα ορίζονται στη μυθολογική παράδοση αλλά και στις παραδοσιακές κοινωνίες πρόσωπα με ικανότητες, που υπερβαίνουν σημαντικά αυτές του μέσου ανθρώπου. Χάρη σ' αυτές εκτελούν παράτολμες πράξεις υπέρ του κοινωνικού συνόλου, που φορές οδηγούν στη θυσία της ζωής τους. Συνέπεια αυτών είναι να τιμώνται τα πρόσωπα αυτά διαχρονικά και τα κατορθώματά τους να διδάσκονται στις επόμενες γενιές. Στις σύγχρονες πάντως κοινωνίες έχει αλλοιωθεί δραματικά η έννοια του όρου, καθώς ήρωας-ηρωίδα θεωρείται και ο πρωταγωνιστής ενός λογοτεχνικού ή κινηματογραφικού έργου χωρίς να εξετάζεται το ηθικό ποιόν αυτού και να αξιολογούνται με βάση κώδικα ηθικής οι ενέργειές του. Αν αυτές απάδουν προς τις γενικά αποδεκτές ηθικές αξίες, τότε γίνεται, προς αντιδιαστολή, χρήση του όρου αντιήρωας-αντιηρωίδα.

Στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες μείζον πρόβλημα αποτελεί η αποδοχή από κοινού ηθικών αξιών. Γι' αυτό και υπάρχει μεγάλη σύγχυση μεταξύ ηρώων και αντιηρώων. Τί είναι πράγματι οι δημαγωγοί πολιτικοί, σαγηνευτές του πλήθους, οι «αστέρες» του θεάματος, ποδοσφαιρικού ή της τέχνης; Με βάση την κάποτε γενικά αποδεκτή ως προϋπόθεση να θέτουν τον εαυτό τους στην υπηρεσία του κοινωνικού συνόλου είναι αντιήρωες. Οι δημαγωγοί πολιτικοί θυσιάζουν τους λαούς και δεν θυσιάζονται για την υπεράσπιση των δικαίων τους. Οι «αστέρες» δεν έχουν ως έγνοια παρά την ατομική τους προβολή, την μετατροπή τους σε ίνδαλμα και τα οικονομικά οφέλη, που η αναγνώριση τους συνεπάγεται. Το θλιβερότερο είναι ότι ως ήρωες προβάλλονται στα μάτια των αθώων παιδιών υπανθρώπινα όντα ή τέρατα, τα οποία κυριολεκτικά λατρεύονται!

Ασφαλώς και διακρίνονται όλοι αυτοί από τον μέσο άνθρωπο λόγω των ταλάντων τους. Είναι όμως τα τάλαντα η απαραίτητη προϋπόθεση για να αναγνωρισθεί κάποιος ως ήρωας ή οι πράξεις του; Μήπως ήρωες υπήρξαν και απλοί άνθρωποι του λαού, μάλιστα ατάλαντοι, οι οποίοι σε κρίσιμη στιγμή έλαβαν γενναία απόφαση θυσίας υπέρ του κοινωνικού συνόλου; Είναι φανερό ότι πολλές φορές οι ορισμοί πάσχουν, πάσχουν οικτρά.

Βέβαια σε περιόδους παρακμής χρησιμοποιείται ο όρος ήρωας αντί αντιήρωας εκ του πονηρού. Αισθανόμενοι πολλοί την ανωτερότητα των αναγνωρισθέντων, κατά το παρελθόν, ηρώων, επιχειρούν να τους απαξιώσουν, να τους μειώσουν ακόμη και να τους συκοφαντήσουν, διεπόμενοι από πνεύμα φθόνου, αν όχι μίσους, καθώς αυτοί με την λαμπρότητα των έργων τους και τη συνέπειά τους, τους προκαλούν. Τους προκαλούν αποκαλύπτοντας την ιδιοτέλειά τους, τη δειλία τους, την εν γένει μικρότητά τους. Σε περιόδους παρακμής οι πράγματι ήρωες καθίστανται ανυπόφοροι.

Η αρχαία ελληνική μυθολογία μας δίνει χαρακτηριστικότατο παράδειγμα ήρωα στο πρόσωπο του βασιλιά της Αθήνας Κόδρου. Αυτός επιδίωξε τον θάνατό του, ώστε να σωθεί η πόλη του, που απειλείτο από τους Πελοποννήσιους. Ο χρησμός του μαντείου των Δελφών όριζε ότι οι επιτιθέμενοι θα έχαναν τον πόλεμο, αν σκότωναν τον βασιλιά των Αθηναίων. Στην ιστορία μας έχουμε αρκετούς ηγέτες ήρωες. Τους πρωταγωνιστές στους περσικούς πολέμους με κορυφαίους τους Μιλτιάδη και Λεωνίδα. Ο πρώτος πέθανε τραυματισμένος στη φυλακή, κατηγορηθείς από δημαγωγούς πολιτικούς του αντιπάλους. Ο δεύτερος μας άφησε απαράμιλλο δείγμα ανδρείας περιφρονώντας στο έπακρο την αριθμητική υπεροχή των Περσών. Σήμερα στα λόγια αναγνωρίζουμε τη θυσία τους τονίζοντας ότι σε περίπτωση νίκης των Περσών η ιστορία της Ευρώπης θα ήταν τρομακτικά διαφορετική. Ο από πολλούς επικρινόμενος Αλέξανδρος ο μέγας προκάλεσε τους συναγωνιστές του να μετρήσουν τα τραύματα που ο καθένας έφερε στο σώμα του και όταν διέσχιζαν την έρημο της Γεδρωσίας αρνήθηκε να ξεδιψάσει, ενώ ο στρατός του υπέφερε. Μέγας αποκλήθηκε και ο Ναπολέων Βοναπάρτης, ο οποίος εγκατέλειψε δύο στρατιές κατά αποτυχημένες τυχοδιωκτικές εκστρατείες, στην Αίγυπτο και στη Ρωσία, που παρακολούθησε εκ του μακρόθεν. Και αυτά, μετά τη γαλλική επανάσταση της ισότητας και αδελφότητας! Η απάντηση του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου στην απαίτηση του Μωάμεθ να του παραδώσει την Κωνσταντινούπολη αποτελεί διαχρονικό μήνυμα μεγάλης ψυχής. Ο ιστορικός μας Νικόλαος Σβορώνος τονίζει το αντιστασιακό φρόνημα του λαού μας διαχρονικά και ιδιαίτερα σε περιόδους κατάκτησής του από άλλους λαούς γράφοντας: «Η αντίσταση γίνεται ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ελληνικής ιστορίας, γιατί ο Ελληνισμός είχε αυτή την πορεία για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα». Θλίψη προκαλεί η χρήση ρήματος στον παρατατικό «είχε»! Μήπως έπαψε να έχει; Μήπως η περίδοξη κλεφτουριά της τουρκοκρατίας, το αντάρτικο του Πόντου και η εθνική, αν και όχι τόσο καθαρή, εθνική αντίσταση κατά τη διάρκεια της κατοχής διαρκούντος του Β΄ μεγάλου πολέμου δεν πρόκειται να επαναληφθούν στο μέλλον; Και θα είχαν συντελεστεί αυτά, αν δεν υπήρχαν πραγματικοί ήρωες, ικανοί να εμπνεύσουν και άλλους δίδοντας το παράδειγμα ανιδιοτέλειας και αυτοθυσίας;

Θα αποτελούσε ύβρι για έναν πιστό να αποκαλέσω τον Ιησού Χριστό ήρωα, αν και διαθέτει όλα τα γνωρίσματα: Ανιδιοτέλεια, συμπόνια προς τον πονεμένο λαό, θάρρος μπροστά στην κοσμική εξουσία, μεγαλοκαρδία έναντι των δημίων του. Και όμως ακόμη και σήμερα πολεμείται με φοβερό πάθος από πλήθος εχθρών του χωρίς να εξηγείται «ορθολογικά» η στάση τους. Ουδείς φιλόσοφος, κοινωνικός μεταρρυθμιστής, τύραννος ή αιματοκυλιστής λαών, ακόμη και κατά τη σύγχρονη ιστορία, όπως ο Χίτλερ, αντιμετωπίζεται με τη φοβερή εμπάθεια, που χαρακτηρίζει τους εχθρούς του Χριστού! Ο Χριστός στέκεται ζωντανός και προκαλεί με το ερώτημα: Τι έχετε να μου προσάψετε; Και επειδή δεν μπορούν να του προσάψουν τον απαξιώνουν, τον ειρωνεύονται, τον λοιδορούν, τον βλασφημούν. Η άκρα συνέπεια λόγων και έργων τους είναι ανυπόφορη. Αυτοί είναι έρμαια ποταπών παθών, γι' αυτό και προβάλλουν το πλήθος των αντιηρώων ως ήρωες. Και προχωρούν στην πλήρη απαξίωση των με ηρωικό φρόνημα μαρτύρων της πίστεως, των πρώτων και των εσχάτων αιώνων. Είναι και οι μάρτυρες προκλητικοί, καθώς δεν πτοήθηκαν από απειλές της κοσμικής εξουσίας, η οποία καταδίκασε πολλούς από αυτούς σε βασανιστικό θάνατο. Και δεν ήταν όλοι οι μάρτυρες, ίσως ούτε η πλειοψηφία αυτών, προικισμένοι με ιδιαίτερα τάλαντα, ώστε να ξεχωρίζουν από τους λοιπούς ανθρώπους. Είχαν όμως μέσα τους τη φλόγα της πίστης, που τους έδινε φτερά. Ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός ως μόνη του περιουσία είχε ένα ράσο και ένα σκαμνί. Η προσφορά του στο Γένος, κατά την τουρκοκρατία, υπήρξε εξαιρετικά σημαντική! Στην εκπαίδευση προβάλλεται σήμερα πληθωρικά ο Βολταίρος, ο άπληστος αστός πλουτοκράτης και τοκογλύφος, ο φίλος «ευγενών» και αποστασιοποιημένος από τον «χυδαίο όχλο». Όσο για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας ήρωας είναι ο πλουτοκράτης Σκρούτζ, που εκδηλώνει την ασπλαχνία του ακόμη και σε συγγενικά του πρόσωπα!

Ζούμε σε άκρως αντιηρωική εποχή, κατά την οποία οι αντιήρωες έχουν υποκαταστήσει τους ήρωες και τους έχουν απωθήσει στο μουσείο της ιστορίας. Δεν τους χρειαζόμαστε πλέον, δεν θέλουμε να μας καθοδηγούν και να μας παρακινούν να τους μιμηθούμε. Υποταγμένοι πλήρως, άβουλοι και μοιραίοι, προτιμούμε τους αντιήρωες, καθώς τους μοιάζουμε και τους μιμούμαστε! Είναι τραγικός ο Μπέρτολ Μπρέχτ, ο αυστηρός κριτής του συστήματος εξουσίας, που έγραψε: «Αλίμονο στη χώρα που έχει ανάγκη από ήρωες»! Αλλά οι ήρωες οδηγούν, διαχρονικά, τους λαούς στον θρίαμβο και στο μεγαλείο. Αν οι λαοί δεν εμπνέονται από αυτούς, τότε το σύστημα εξουσίας, που πολέμησε ο Μπρέχτ, προβάλλει στους λαούς πλήθος αντιηρώων, που οδηγούν τους λαούς σε παρακμή. Μήπως αυτή βιώνουμε σήμερα;

Απόστολος Παπαδημητρίου

Ηλεκτρολόγος - Μηχανολόγος Ε.Μ.Π.